Hazırlayanlar:
Stj. Av. İpek Sezgin- Stj. Av. Ceren Naz Büyükgebiz
Bilgiye Erişmek Bir Hak Mıdır?
Bilgiye erişmek Anayasal bir haktır. Bu hakkın kullanılmasına dair 4982 sayılı Bilgi Edinme Hakkı Kanunu bulunmaktadır. Bunun yanı sıra Çevre Kanunu’nda çevreye ilişkin bilgiler için bilgi edinme ve başvuru hakkı özel olarak düzenlenmiştir.
Bilgiye Erişmek Neden Önemlidir?
Bilgiye erişim, hukuk devletinin denetimi için önem arz eder. Bilgiye erişmek, devletin ve idarenin keyfiliğinin önüne geçerek hukuk devletinin hesap verilebilirliğinin yolunu açar. Bilgiyi paylaşmak ve eylemleriyle ilgili hesap vermek durumunda kalan idareler şeffaflaşır ve demokratikleşir. Bunun yanı sıra, bilgiye erişen halkın karar alma süreçlerine aktif ve doğru katılım sağlaması söz konusudur.
Türkiye’deki Yasal Düzenlemelerde Bilgi Nasıl Tanımlanmıştır?
Bilgi Edinme Hakkı Kanunu’na göre bilgi, kurum ve kuruluşların sahip oldukları ve kayıtlarında yer alan her türlü veri, belge ise kurum ve kuruluşların sahip oldukları bu Kanun kapsamındaki yazılı, basılı veya çoğaltılmış dosya, evrak, kitap, dergi, broşür, etüt, mektup, program, talimat, kroki, plan, film, fotoğraf, teyp ve video kaseti, harita, elektronik ortamda kaydedilen her türlü bilgi, haber ve veri taşıyıcıları olarak tanımlanmıştır[1]. Bahsi geçen verilerin paylaşımına dair 4982 sayılı Kanun’da bazı istisnalar düzenlenmiştir. Özellikle ticari ve devlet sırrına ilişkin, özel hayatın gizliliğini ilgilendiren, idari ve adli soruşturmalara ilişkin bilgi ve belgeler gibi hususlarda kamu kurum ve kuruluşlarına bu bilgiyi paylaşmama hakkı tanınmıştır.
Bilgi Edinmeye İlişkin İşlemlerde Muhatap Kimdir?
Bilgi edinmeye ilişkin işlemlerde muhatap Cumhurbaşkanlığı, Bakanlıklar gibi merkezi idareler ve bunlara bağlı kuruluşlar ile Belediyeler ve bunlara bağlı kuruluşlar gibi yerel yönetimlerdir. Ayrıca üniversiteler ve kamu kurumu niteliğindeki kuruluşlar gibi halka bilgi vermekle yükümlü olan kuruluşlar da bilgi edinmeye ilişkin işlemlerin muhatabıdır.
Özel Şirketlere Başvurulup Bilgi İstenebilir Mi?
Bir kamu hizmetinin özel şirket tarafından yürütülmesi halinde bu hizmete ilişkin belgeler ticari sır niteliği taşımaz. Bilgi edinme başvurusunda bulunan kişilere bu tür bilgi ve belgelerin verilmesi gerekir.
Bilgiye Erişme Hakkı Olan Kimlerdir? Bu Hakkı Kullanmak İçin Başvurucunun Özel Bir Menfaati Olması Gerekir Mi?
Bilgi edinme hakkını kullanmak için bilgi ile başvuruyu yapan kişi arasında özel ve sıkı bir menfaat ilişkisi bulunması gerekmez. 4982 sayılı Bilgi Edinme Hakkı Kanunu’na göre sebebine bakılmaksızın herkes, bilgi edinme hakkına sahiptir. Türkiye’de ikamet eden yabancılar ile Türkiye’de faaliyette bulunan yabancı tüzel kişiler, talep edecekleri bilgi veya belgenin kendileriyle veya faaliyet alanlarıyla ilgili olması durumunda Bilgi Edinme Hakkı Kanunu kapsamında bilgi edinme hakkını kullanabilmektedir.
Bilgi Edinme Başvurusunun Yöntemi Nedir?
Bilgi edinme başvurusunda bulunacak kişi şu yolları izleyebilir:
Bilgi edinme başvurusu için en önemli husus, talep edilen bilginin açık, net ve somut olarak belirli olmasıdır.
Bilgi Edinme Başvurusu Ne Kadar Süre İçinde Cevaplanır?
4982 sayılı Kanun’a göre bilgi edinme başvurusu yapılan kurum, istenilen bilgi veya belgelere erişimi 15 iş günü içerisinde sağlamakla yükümlüdür. Ancak istenilen bilgi veya belgelerin erişiminin, başvurulan kurum içindeki başka bir birimden sağlanması gerekiyorsa veya başvuru içeriği birden fazla kurumu ilgilendiriyorsa, bu durumda söz konusu süre 30 iş günü olacak şekilde uygulanır. Bu durumun 15 iş günü içerisinde yazılı olarak başvurucuya bildirilmesi zorunludur.
Süresinde Cevap Verilmemesi ya da Eksik veya Hatalı Cevap Verilmesi Durumlarında İtiraz Edilebilir Mi?
Bilgi edinme başvurusunda bulunan kişi, başvurusuna yasal süreler içinde cevap alamadığı takdirde ilgili yasal sürenin bitiminden itibaren 15 gün içerisinde Bilgi Edinme Değerlendirme Kurulu’na (BEDK) yazılı olarak itiraz edilebilir. Başvurucuya verilen cevap eksik ya da hatalı ise cevabın başvurucuya tebliğ edildiği tarihten itibaren 15 gün içerisinde BEDK’ya itiraz edilebilir. BEDK bu itiraz hakkında 30 iş günü içerisinde karar vermekle yükümlüdür. Kurulun vereceği karar, kurum ve kuruluşlar açısından bağlayıcı niteliktedir.
Bilgi Edinme Değerlendirme Kurulu (BEDK) İtirazı Reddederse Ne Olur?
Bilgi edinme başvurusunda bulunan kişinin BEDK’ya yapmış olduğu itiraz reddedildiği takdirde başvurucu tarafından ret kararının kendisine tebliğ tarihinden itibaren 60 gün içerisinde BEDK kararının iptali için Ankara İdare Mahkemeleri’ne dava açılabilir.
Bilgi Edinme Başvurusu Doğa ve Çevre Savunuculuğunda Neden Sık Kullanılan Bir Yöntemdir?
Bilgi edinme başvurusuyla birlikte, bilgisine sahip olunan bir hak ihlaline karşı dava açma hakkı gündeme gelir. Örneğin; bir dağın yamacında bulunan köylerden birinde yaşayan kişi, zeytincilik ile geçimini sağlıyorken, devlet izni ile bir şirket ilgili bölgede madencilik faaliyeti gerçekleştirecekse ve bu madencilik faaliyetiyle ilgili hiçbir duyuru yapılmamışsa; zeytinlik alanda iş makinelerinin olduğunu gördüğü takdirde bu iş makinelerinin neden orada olduğuna ilişkin izni veren ilgili kamu kurum ve kuruluşlarına bilgi edinme başvurusunda bulunulabilir.
İlgili kamu kurum ve kuruluşlarına yapılan bilgi edinme başvurusunun sonucunda hangi izinlerin ne zaman verildiği, madencilik faaliyetinin gerçekleştirilmesine dair proje dosyası, madencilik faaliyetlinin zeytinliklere nasıl zarar vereceği gibi hususlar öğrenilebilmektedir. Bu sayede bilgi edinme başvurusunun ardından madencilik faaliyetinin durdurulması ve iptal edilebilmesi için dava açma hakkı ortaya çıkmış olur.
Madencilik faaliyetine izin veren kamu kurum ve kuruluşları, bu izinlerin duyurularını civar köylerde yaptığını öne sürerek dava açma süresinin kaçırıldığını iddia ederek dava açma hakkınız olmadığını ileri süremez.
Bu konuda hazırladığımız kısa bilgilendirme videosu için: https://www.youtube.com/watch?v=jPrUDFSH7ro
[1] 4982 sayılı Bilgi Edinme Hakkı Kanunu’nun 3. Maddesinde bu tanım yer almaktadır.
