Hazırlayanlar: 

Stj. Av. Defne Soyer

Stj. Av. Mesut Bilicitürk

BİLGİ NOTU

2023-03

YARDIM TOPLAMA İZNİ

Yardım toplama nedir?

Yardım toplama, kişi ve kuruluşların belirli bir amacı gerçekleştirmek için çağrıda bulunarak ayni ya da nakdi destek toplamasıdır.[1] Yardım toplayan taraf, bu yardımlar sayesinde maddi bir kazanım elde eder. Yardım zorunlu değil, isteğe bağlıdır. Yardım yapan taraf, yardım yapmaya zorlanamayacağı gibi, yardımı toplayan taraf da yardımı kabul edip etmemekte özgürdür. Yardım toplama, 2860 Sayılı 23.06.1983 tarihli ‘Yardım Toplama Kanunu’nda (Kanun) ve bu kanuna dayanarak çıkarılmış ‘Yardım Toplama Esas ve Usulleri Hakkında Yönetmelik’ (Yönetmelik)’te düzenlenmektedir.

Bağış ile yardım toplama arasındaki fark nedir?

Bağış ile yardım toplama çoğunlukla birbirleri ile karıştırılmakta ve bu nedenle uygulamada sorunlar yaşanmaktadır. Her iki durumda da bir taraf destekte bulunur, diğer taraftaki kişi veya kuruluşlar da bu desteği kabul eder. Kısacası hem bağış hem de yardım toplama iki taraflı işlemlerdir,  ancak aralarında bir takım hukuksal farklılıklar mevcuttur.

Yardım toplama faaliyetinde kişi ve kuruluşlar belirli bir amacı gerçekleştirmek için ayni veya nakdi yardım toplarlar. Yardım toplama, Yönetmelik madde 4’te “Kamu yararı gözetilmek ve belirli bir amacı gerçekleştirmek üzere, izin alınması veya bildirimde bulunulması kaydıyla belirli süre ve yerlerde ayni ve/veya nakdi yardım istenmesi...” şeklinde düzenlenmiştir. Yardım toplamada kamu yararının gözetilmesi, belirli bir amacı gerçekleştirmek üzere ve belirli bir süreyle izin alınarak para veya benzeri bir kazandırma talebinde bulunulması şartları aranır.

Bağış durumunda ise bağış yapanlar, bağışta bulunulan kuruluşların herhangi bir talebi olmaksızın karşılıksız olarak ayni veya nakdi katkıda bulunurlar.

Daha iyi anlaşılması için aradaki farkı bir örnekle açıklayabiliriz. Türkiye’de gençlerin eğitimi ve akademik alanda gelişmeleri için çalışan bir dernek, çağrı yaparak gençlere burs vermek için para toplarsa, bu durum yardım toplama faaliyeti olarak değerlendirilir. Ancak dernek herhangi bir çağrı yapmadan, derneğin bir gönüllüsü kendi evinin mülkiyetini derneğe devrederse bu durum bağış olarak tanımlanır. Eğer bu devir yapılırken evin kullanım amacı belirtilmiyorsa buna şartsız bağış denir. Ancak devir ederken, özellikle yurt yapılması için bu ev derneğe bağışlanmış ise yapılan şartlı bağıştır.

Yardım toplama ve bağış arasındaki farkı yaratan durum, kuruluşun çağrı yapıp yapmadığı veya yardım toplamak için bir etkinlik düzenleyip düzenlemediğidir.

Kimler yardım toplayabilir?

Yalnızca yetkili makamdan izin almış kişiler ve kuruluşlar yardım toplayabilmektedirler. İstisnai olarak Cumhurbaşkanınca belirlenip ilan edildiği durumlarda, bazı kamu yararına çalışan dernek, kurum ve vakıflar izin almadan yardım toplayabilmektedirler[2]. Kanunda bu konuda herhangi bir kıstas belirlenmemiştir ve hangi kurumların bu kapsama alınacağı idarenin tasarrufundadır. İzin almadan yardım toplayabilen kuruluşlara bu linkten ulaşabilirsiniz: https://www.siviltoplum.gov.tr/izin-almadan-yardim-toplama-hakkina-sahip-kuruluslar

Kural olarak izin alarak yardım toplayabilecek olan kişi ve kuruluşlar aşağıdaki gibidir:

- Gerçek kişiler

- Dernekler

- Kurumlar

- Vakıflar

- Spor kulüpleri

- Gazete ve dergiler

Ancak tüm sayılan kişi ve kuruluşların yardımlarını kamu yararına uygun olarak, amaçları doğrultusunda, muhtaç kişilere yardım sağlamak ve kamu hizmetlerinden bir veya birkaçını gerçekleştirmek veya destek olmak üzere toplaması gerekmektedir[3].

Sivil Toplum Kuruluşlarının yardım toplamasının dayanağı nedir?

Sivil Toplum Kuruluşları için yardım toplama alanındaki yasal dayanak 2860 Sayılı Yardım Toplama Kanunu ve Yardım Toplama Esas ve Usulleri Hakkında Yönetmelik’tir. Dernek ve vakıflar, kuruluş ve faaliyet amaçlarını tüzüklerinde ve senetlerinde belirtmekte ve yardım toplama izinlerini bu doğrultuda almaktadırlar.

Dernekler için:

5253 Sayılı Dernekler Kanunu yardım toplama faaliyetleri ile ilgili Dernekler Yönetmeliği’ne gönderme yapmakta ve ilgili yönetmelik madde 100 ve 103 Yardım Toplama Kanunu’na atıfta bulunmaktadır. Yurt dışından gelecek yardımlar ile ilgili düzenlemeler Dernekler Yönetmeliği madde 18 ve 19’da belirtilmektedir.

Vakıflar için:

Vakıflar için 5737 Sayılı Vakıflar Kanunu, Vakıflar Yönetmeliğine gönderme yapmakta ve yönetmelik madde 35’de yurtdışından alınacak bağış ve yardımlar düzenlenmektedir.

Sivil Toplum Kuruluşları hangi alanlarda yardım toplayabilirler?

Kanunda yardımın  “Kamu yararına uygun olarak, amaçlarını gerçekleştirmek, muhtaç̧ kişilere yardım sağlamak ve kamu hizmetlerinden bir veya birkaçını gerçekleştirmek veya destek olmak üzere” toplanabileceği belirtilmektedir. Yani yardım toplama faaliyeti konusunun öncelikle kamu yararına aykırı olmaması gerekir.  Buna ek olarak yardım toplama faaliyeti sivil toplum kuruluşunun amaçlarına uygun olmalıdır. Yardım toplama faaliyetinin kapsamı ise muhtaç̧ kişilere yardım sağlamak ve kamu hizmetlerini gerçekleştirmek veya kamu hizmetlere destek olmakla sınırlıdır. Gerekli izinler bu doğrultuda verilmektedir.

Yardım toplama başvurusu için ne gerekir?

Yardım toplayacak kişi ve kuruluşlar, isteklerini Yardım Toplama Başvuru Formu ile izin vermeye yetkili makama bildirirler.[4]  Yardım toplama faaliyetinde izin vermeye yetkili makam; yardım toplama faaliyeti bir ilin birden fazla ilçesini kapsıyorsa o ilin valisi, bir ilçenin sınırları içinde ise o ilçenin kaymakamıdır. Şayet yardım toplama faaliyeti birden fazla ili kapsıyorsa, yardım toplama faaliyetine girişecek gerçek veya tüzel kişilerin yerleşim yerinin bulunduğu ilin valisinden izin alınır ve izni veren valilik tarafından ilgili valiliklere ve İçişleri Bakanlığına bilgi verilir.

Yardım toplayabilmek için, kişi ve kuruluşların geçerli bir banka hesapları olması gerekmektedir. Her bir yardım toplama faaliyeti için ayrı bir banka hesabı açılması zorunludur.

Yardım toplama başvurusunu kim yapar?

Dernek ve vakıflarda yardım toplama başvurusu için sivil toplum kuruluşunun yönetim kurulunun karar alması gerekir. Gazete ve dergiler için başvuru dilekçeleri sorumlu yazı işleri müdürlerince verilir.

Yardım toplama izni başvurusu nasıl yapılır?

Yardım toplayacak kişi ve kuruluşlar başvuru dilekçesiyle birlikte yönetmelik ekinde bulunan “Yardım Toplama Başvuru Formu”nu doldurarak izin vermeye yetkili makama başvuruda bulunurlar.

Yardım toplama izni başvurusunda hangi bilgilerin bulunması gerekir?

• Hangi amaçla ve ne miktarda yardım toplanacağı
• Yardım toplama faaliyetlerinin sürdürüleceği il ve ilçeler
• Yardım toplama şekillerinden hangilerinin uygulanacağı
• Kaç kişi çalıştırılacağı
• Yardım toplamada kullanılacak makbuz miktarı
• Toplanacak yardım miktarını belirlemeye yarayacak keşif özeti, rapor ve benzeri bilgi ve belgeler
• Tüzel kişiliği bulunan kuruluşların yardım toplaması halinde kuruluşun yönetim organında görevli olan kişiler
• Gerçek kişilerin yardım toplaması halinde sorumlu kurul üyelerinin ve yardım toplama faaliyetinde görev alacak kişilerin açık kimlikleri ve adresleri
• Kamu görevlileri çalıştırılacaksa ilgili valilik veya kaymakamlıklardan alınmış izin belgeleri
• Öğrenim kurumları yararına veya kurum içinde yapılacaksa kurum sorumlusunun yazılı izin belgesi

Yardımlar hangi yöntemle toplanabilir?

Yardım toplama faaliyetinde kullanılabilecek yöntemler aşağıdaki gibidir:

• Makbuzla
• Belirli yerlere kutu koyarak
• Bankalarda hesap açtırarak
• Yardım pulu çıkararak
• Eşya piyangosu düzenleyerek
• Kültürel gösteriler ve sergiler yoluyla
• Spor gösterileri, gezi ve eğlenceler düzenlemek
• Bilgileri otomatik ya da elektronik olarak işleme tâbi tutmuş sistemler kullanmak suretiyle[5]

 Yardım toplama izni başvurusunda hangi yöntemlerin kullanılacağının belirtilmiş olması şartıyla birden fazla yöntemin kullanılması mümkündür.

Yardım toplama izni başvurusu nasıl incelenir?

Yapılan başvurular izin veren makam tarafından incelenmek üzere sivil toplumla ilişkiler birimine havale edilir. Sivil toplumla ilişkiler birimleri başvuru ve eklerini aldıktan sonra varsa eksikliklerin tamamlamasını ister. Sivil toplumla ilişkiler birimi, izin istenen yardım toplama faaliyetine ilişkin incelemelerde bulunarak bir rapor hazırlar. İncelemenin unsurları aşağıdaki gibidir:

• İşin önemi
• Yardım toplama faaliyetine girişeceklerin yeterlilikleri
• Yapılacak hizmetin amaca ve kamu yararına uygunluğu
• Yardım toplama faaliyetinin başarıya ulaşıp ulaşmayacağı
• Gerekli görülen diğer konular (idare tarafından belirlenir)

Hazırlanan bu rapor daha sonra yetkili makama sunulur. Raporda gerekçeli olarak görüş belirtilmesi zorunludur. Yardım toplanmasına izin verilmesi gerektiği görüşüne varılırsa, verilecek iznin süresi hakkında da kanaat belirtilir.

Yetkili makam, yapılan yardım toplama izni başvurusunu ne kadar süre içerisinde cevaplandırır?

Yapılan inceleme sonucunda yetkili makam kararını gerekçeli olarak en geç iki ay içinde başvuranlara bildirir.

Yardım toplama izni ne kadar süreyle verilir?

Yardım toplama süresine yetkili makam karar verir ve bu süre bir yılı geçemez. Ancak haklı sebeplerin bulunması halinde bu süre bir yılı geçmemek üzere uzatılabilir.

Yardım Toplama izni alındıktan sonraki süreçte ilk olarak ne yapılır?

Yardım toplama izni alındıktan sonra bu faaliyeti gerçekleştirmek üzere bir sorumlu kurul oluşturulması gerekir. Bu kurul “Yardım Toplama Başvuru Formu” düzenlenirken belirlenmiş olmalıdır. Sorumlu kurul değişikliklerinin en geç on gün içinde izin veren makama bildirilmesi gerekir.

1. Gerçek kişiler için: Gerçek kişiler yardım toplama faaliyeti yapmak istiyorlarsa en az üç kişiden oluşan bir sorumlu kurul oluşturmaları gerekir.
2. Tüzel kişiler için: Tüzel kişilerin sorumlu kurulu yönetim organlarıdır. 

Yardım toplama faaliyetinde kullanılacak araçların bildirilmesi gerekir mi?

Yardım, bankada hesap açarak veya elektronik olarak işleme tâbi tutulmuş sistemler kullanarak yapılacak ise bu faaliyetlerde kullanılacak bilgileri iznin başlamasından itibaren otuz gün içinde yetkili makama bildirirler. (Toplama faaliyeti için kullanılacak banka hesap numaraları, SMS numaraları gibi)

Yardım toplama faaliyetinde bulunacakların sorumlulukları nelerdir?

Yardım toplama faaliyetine başlamış kişiler;

• Faaliyetin düzenli ve verimli bir biçimde yürütülmesinden
• Faaliyetin süresi içinde sonuçlandırılmasından
• Toplanan para ve eşyanın korunmasından
• Toplanan yardımın amaca uygun bir biçimde kullanılmasından sorumludur.

Toplanan yardım paraları nasıl teslim edilir?

Yardımların elden toplanması halinde yardımı toplamakla yetkili ve görevli kişiler, topladıkları yardımı en geç on beş günde bir sorumlu sayman üyeye teslim etmek veya bu amaçla bankalarda açılmış bulunan hesaplara yatırmak zorundadırlar. Toplanan yardım miktarının yasada öngörülen tutarı aşması halinde, bu süre beklenmeksizin saymana teslim edilmesi veya bankaya yatırılması gerekir.

Belirtilen parasal tutarlar, her yıl bir önceki yıla ilişkin olarak Vergi Usul Kanunu’na tespit ve ilan edilen yeniden değerleme oranında, takvim yılı başından geçerli olmak üzere arttırılarak uygulanır.

2023 yılı için yeniden değerleme oranı yüzde 122,9 olup bu tutar 22.290 TL’dir. Bilanço esasına göre defter tutan dernek ve vakıflar için ise tutar 55.725 TL’dir.

Yardım toplama faaliyetinin denetimi nasıl yapılır?

Yardım toplama faaliyetleri neticesinde elde edilen gelirin, gerçekleştirilmek istenen amaç doğrultusunda kullanılması zorunludur.

Yardım toplama faaliyetine izin veren makam, yardım toplama faaliyetleri neticesinde elde edilen gelirin gerçekleştirilmek istenen amaç doğrultusunda kullanılıp kullanılmadığını denetlemek üzere denetçi görevlendirir. Denetçiler, kamu kurum ve kuruluşlarından, bankalar dâhil gerçek ve tüzel kişilerden yardım toplama faaliyetiyle ilgili olmak üzere her türlü bilgiyi isteyebilir.

Toplanan yardımın başvuru dilekçesindeki tutara ulaşamaması veya bu tutarı aşması halinde ne yapılır?

Yetkili makam, aşağıdaki hallerde yardımın başka bir kuruma devredilmesine karar verir.

• Toplanan yardımın amacı gerçekleştirecek tutara ulaşamaması halinde, aynı veya benzer nitelikteki bir amacı gerçekleştirecek başka bir kuruma devredilir.
• Toplanan yardımın, amacın gerçekleşmesinden sonra artması halinde artan miktar aynı veya benzer nitelikteki bir amacı gerçekleştirecek başka bir kuruma devredilir.

Yardım toplama faaliyeti giderlerinin toplanan yardımdan karşılanması mümkün müdür?

Faaliyet giderlerinin ne kadarının toplanan yardımdan karşılanacağı, kullanılan yönteme göre değişmektedir. Bununla birlikte giderlerin kanundaki oranları geçmesi halinde ve haklı bir sebep olmadıkça aradaki farkı sorumlu kurul üyelerinin ödemesi gerekir.

• Makbuzla, belirli yerlere kutu koymak veya bilgileri otomatik ya da elektronik olarak işleme tâbi tutmuş sistemler kullanmak suretiyle, bankalarda hesap açtırarak, yardım pulu çıkararak yardım toplama şekillerinde giderler, brüt gelirin yüzde onunu geçemez.
• Eşya piyangosu düzenleyerek, kültürel gösteriler tertipleyerek, sergiler açarak, spor gösterileri, gezi ve eğlenceler düzenleyerek yardım toplama hallerinde ise giderler, brüt gelirin yüzde kırkını geçemez.

İzinsiz yardım toplama faaliyetinde bulunulması halinde ne olur?

2860 Sayılı Kanun madde 6’ya göre izinsiz yardım toplama faaliyetleri derhal durdurulur ve sorumlular hakkında soruşturma başlatılır.

İzinsiz toplanan mal ve paralara el konularak mülkiyetinin kamuya geçirilmesine karar verilir.

Yardım toplama faaliyeti izinsiz olarak internet ortamında yapıldıysa yetkili kurum tarafından ilgili içeriğin kaldırılması için bildirimde bulunulur. Bu içeriğin yirmi dört saat içerisinde kaldırılmaması halinde ise sulh ceza hâkimliğinden içeriğin kaldırılması istenir.

Yardım toplama fiili gerçekleştirilirken dolandırıcılık gibi ek suçlar gerçekleştirilmişse bunlarla ilgili ayrıca kovuşturma yapılır.

Yardım toplama faaliyetinden elde edilen mal ve paraları zimmetine geçiren kişi, kamu görevlisi olup olmadığına bakılmaksızın, Türk Ceza Kanunu’nun zimmet suçuna ilişkin hükümlerine göre cezalandırılır.

İzinsiz yardım toplama faaliyetinin yaptırımları nelerdir?

İzinsiz yardım toplama faaliyetinde bulunulması halinde;

• Kanun hükümlerine aykırı olarak izinsiz yardım toplayanlara 5.000 TL’den 100.000 TL’ye kadar,
• İzinsiz yardımın internet ortamında toplanması durumunda 10.000 TL’den 200.000 TL’ye kadar,
• İzinsiz yardım toplanmasına yer ve imkân sağlayanlar, uyarılmalarına rağmen bu faaliyeti sonlandırmazsa 5.000 TL,
• İzin verilen yardım toplama şekli dışında diğer yardım toplama şekillerine göre izinsiz yardım toplayanlar, uyarılmalarına rağmen bu faaliyeti sonlandırmazsa 5.000 TL’den 20.000 TL’ye kadar,
• İzin vermeye yetkili makamın izin verdiği yer dışında yardım toplayanlar, uyarılmalarına rağmen bu faaliyeti sonlandırmazsa 5.000 TL’den 20.000 TL’ye kadar,

idari para cezası verilir. İzinsiz yardım toplanması hâlinde uygulanacak idari yaptırımlara vali karar verir.

Bu yaptırımlara itiraz edilebilir mi?

Verilen cezalar idari para cezası niteliğinde olup, bu cezaların idari yargılama ile iptalini istemek mümkündür. İtiraz ile ilgili daha fazla bilgi için, sivil toplum kuruluşlarına yönelik idari para cezaları bilgi notumuza bakabilirsiniz.: https://altiparmakhukuk.org/blog/bilgi-notu-2022-01-sivil-toplum-kuruluslarina-yonelik-idari-para-cezalari-40