Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği Bağlamında İnsan Haklarının Geliştirilmesi ve Korunması Özel Raportörü’nün Ekim 2023'te Birleşmiş Milletler Genel Kuruluna sunulacak olan iklim değişikliği mevzuatının geliştirilmesi, iklim değişikliği davalarının desteklenmesi ve nesiller arası adalet ilkesinin ilerletilmesine ilişkin raporuyla ilgili yapmış olduğu katkı çağrısını Türkçeye çevirdik. Katkı çağrısı iklim değişikliği mevzuatı, iklim değişikliği davalarının desteklenmesi ve nesiller arası adalet ilkesinin ilerletilmesi odaklıdır.
Katkı sunmak için son tarih 25 Mayıs 2023 olup, sunulacak katkıların tüm ekler ve eklentiler dahil 5 sayfa veya 2.500 kelime olması beklenmektedir. Katkı çağrısının orijinal metnine ulaşmak için:
Çeviren: Av. Ceren Pınar Gayretli
Birleşmiş Milletler
Katkı İçin Çağrı
İklim değişikliği mevzuatının geliştirilmesi, iklim değişikliği davalarının desteklenmesi ve nesiller arası adalet ilkesinin ilerletilmesi
Son Başvuru Tarihi: 25 Mayıs 2023
Özel Prosedürler tarafından yayınlanmıştır.
Amaç: İklim değişikliği bağlamında insan haklarının geliştirilmesi ve korunması Özel Raportörü’nün Ekim 2023'te Birleşmiş Milletler Genel Kuruluna sunulacak olan iklim değişikliği mevzuatının geliştirilmesi, iklim değişikliği davalarının desteklenmesi ve nesiller arası adalet ilkesinin ilerletilmesine ilişkin raporunu bilgilendirmek.
Arka plan: Özel Raportör tarafından belirlenen tematik önceliklerden biri, iklim değişikliği mevzuatının geliştirilmesi, iklim değişikliği davalarının desteklenmesi ve nesiller arası adalet ilkesinin ilerletilmesiyle ilgilidir.
Ülkeler Paris Anlaşması kapsamındaki taahhütlerini yerine getirirken, birçok ülke ulusal mevzuatlarını da geliştirmektedir. Özel Raportör, kendi görev alanı açısından, ülkelerin insan hakları hususlarını mevzuatlarına dahil edip etmediklerini ve Paris Anlaşması'nın kayıp ve zararlarla ilgili 8. Maddesine ilişkin mevzuat unsurları geliştirip geliştirmediklerini anlamak istemektedir.
İklim değişikliği davalarıyla ilgili olarak Birleşmiş Milletler Çevre Programı-UNEP[1] tarafından hazırlanmış olan raporda, bir yandan iklim konusundaki kararlılık belirtilirken diğer yandan da iklim eylemlerinin mevcut seviyelerinin bu zorluğun üstesinden gelmek için yetersiz olduğu vurgulanmaktadır. Sonuç olarak, bireyler, topluluklar, sivil toplum kuruluşları, ticari kuruluşlar, hükümetler ve diğerleri, bu yasaların uygulanmasını zorlamak, daha güçlü yasalarla (ve bazen daha zayıf olanlarla) değiştirmek, mevcut yasaları iklim değişikliğini ele alacak şekilde genişletmek veya insan hakları ile iklim değişikliğinin etkileri arasındaki ilişkiyi tanımlamak için davalar açmışlardır. UNEP, bugüne kadarki iklim davalarının genellikle altı kategoriden bir veya daha fazlasına girdiğini öne sürmektedir: (a) iklim hakları; (b) yerel uygulama; (c) fosil yakıtların toprakta tutulması; (d) kurumsal sorumluluk ve yükümlülük; (e) uyum sağlayamama ve uyumun etkileri; ve (f) iklim açıklamaları ve yeşil boyama.
Özel Raportör, iklim değişikliği davalarının insan hakları hususlarını içerip içermediğiyle özellikle ilgilenmektedir.
Nesiller arası eşitlik ilkesi 1972 Stockholm Deklarasyonuna kadar uzanmaktadır. Bu ilke, Paris Anlaşması'nın giriş bölümü de dahil olmak üzere birçok anlaşmada yer almaktadır. Bununla birlikte, nesiller arası adalet kavramı uluslararası veya ulusal yasalarda yeterince gelişmiş görünmemektedir. İklim değişikliği ve insan hakları bağlamında nesiller arası adalet, insanların mevcut ve gelecek nesilleri iklim değişikliğinin olumsuz etkilerinden koruması gerektiği ilkesi üzerine kuruludur.
Cevabı aranan anahtar sorular ve katkı/yorum beklenen hususlar
Özel Raportör, nesiller arası adaletin uluslararası hukuka, ulusal anayasalara ve iç hukuka dahil edilip edilmediğini irdelemek ve nesiller arası adaletin hukukun temel unsurlarına nasıl yerleştirilebileceğini araştırmak istemektedir.
Bu nedenle Özel Raportör, iklim değişikliği mevzuatının nasıl geliştirileceği, iklim değişikliği davalarının nasıl destekleneceği ve nesiller arası adalet ilkesinin nasıl ilerletileceği konularında Devletlerden, ticari işletmelerden, sivil toplum kuruluşlarından ve hükümetler arası örgütlerden görüş istemektedir.
Katkılar nasıl kullanılacaktır
Bu kapsamda sunulan tüm katkılar kamuya açık olacaktır ve Özel Raportörün Birleşmiş Milletler İnsan Hakları Yüksek Komiserliği OHCHR[2] websitesinde yer alan kişisel sayfasında yayınlanacaktır.
UNEP, Global Climate Litigation Report: 2020 Status Review (Nairobi, 2020), https://www.unep.org/resources/report/global-climate-litigation-report-2020-status-review
Sorular
İklim Değişikliği Mevzuatının Geliştirilmesi:
1. İnsan hakları unsurlarını içeren veya kayıp ve zararlara ilişkin yükümlülüklere atıfta bulunan iklim değişikliği mevzuatına dair örnekler verebilir misiniz?
2. Sizce iklim değişikliği mevzuatı insan hakları yükümlülükleriyle nasıl bir bağlantı kurmalıdır?
3. Sizce iklim değişikliği mevzuatı kayıp ve zarar kavramını nasıl ele almalıdır?
4. Kayıp ve zararı içeren iklim değişikliği mevzuatı, başlıca sera gazı salımı yapan ülkeler ile iklim değişikliğinden en çok etkilenen ülkeler için farklı mı olmalıdır? Bu farklılık nasıl düzenlenmelidir?
İklim Değişikliği Davalarının Desteklenmesi:
5. İnsan hakları hususları iklim değişikliği davalarına nasıl dahil ediliyor?
6. İnsan hakları ve iklim değişikliği davaları arasında bağlantı kurulmasına ilişkin sorunlar var mıdır ve bunlar nelerdir?
7. Sizce iklim değişikliği davası açmanın önündeki başlıca engeller nelerdir?
8. Bu engeller dünyanın farklı yerlerinde farklı mıdır? Bunlar nelerdir?
9. Ülkenizdeki yargı, insan hakları ve iklim değişikliği arasındaki bağlantıyı anlamak için yeterli donanıma sahip mi?
10. Bu nasıl geliştirilebilir?
11. Mahkemelere erişim konusunda özel sorunlar var mı?
Nesiller arası adalet ilkesinin geliştirilmesi
12. İklim değişikliği ve insan haklarına uygulandığı şekliyle nesiller arası adaletin uluslararası hukuka, ulusal anayasalara veya iç hukuka dahil edildiğine dair ne gibi örnekleriniz var?
13. İklim değişikliği ve insan hakları bağlamında nesiller arası adaleti en uygun şekilde nasıl tanımlarsınız?
14. Nesiller arası adalet kavramı iklim değişikliği davalarına dahil edildi mi?
15. Nesiller arası adalet ilkesinin uluslararası hukukta yer alması için ne gibi seçenekler mevcuttur?
16. Devletler nesiller arası adalet kavramını kendi ulusal anayasalarına ve mevzuatlarına nasıl dahil edebilirler? Bu konudaki iyi uygulama örnekleri nelerdir?
17. Gençlerin mahkemelerde temsil edilmesine ve yargı sürecinde görüş ve endişelerinin uygun şekilde ifade edilmesine olanak tanıyan iyi uygulamaları paylaşabilir misiniz?
Yanıtların sunulması
Sorulara vereceğiniz yanıtların Word formatında e-posta ile şu adrese göndermenizi önemle rica edilmektedir: hrc-sr-climatechange@un.org
Gönderilerinizin kısa ve öz olmasını ve en fazla şu şekilde sınırlandırılması rica edilmektedir.
Tüm ekler ve eklentiler dahil 5 sayfa (veya 2.500 kelime)
Sınırlı çeviri kapasitesi nedeniyle, katkıların İngilizce, Fransızca veya İspanyolca olarak sunulmasını rica ederiz.
Son başvuru tarihi 25 Mayıs 2023'tür.
Tüm başvurular kamuya açık hale getirilecek ve Özel Raportörün OHCHR web sitesindeki ana sayfasında yayınlanacaktır.
